Κείμενο Κωνσταντίνος Παπαπρίλης Πανάτσας
Φωτογραφίες Σάκης Γιούμπασης
http://news.youropia.gr/
Το σκηνικό σου προκαλεί δυσφορία. Σπίτια νεκρά, άδεια, γκρεμισμένα. Ο ήλιος περνά ανεμπόδιστος από τις τρύπες στην στέγη. Οι τοίχοι υποχώρησαν και έντυσαν με τα απομεινάρια τους το ξύλινο δάπεδο. Ο ήλιος ανατέλλει και δύει στη Χαραυγή φωτίζοντας έργα ανθρώπων που αφέθηκαν στα έμπειρα χέρια του χρόνου που αποσυνθέτει ανεμπόδιστος τους κόπους μιας ζωής. Η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού αποφάσισε να εξαφανίσει ένα χωριό 1.000 κατοίκων για να αποδεσμεύσει τον λιγνίτη που καραδοκεί στο υπέδαφος.
Νωρίς το πρωί, τριγυρίζουμε γύρω από το «14». Ένας ιδιότυπος Ατμοηλεκτρικός σταθμός που κατόρθωσε να κατασκευαστεί σε ίση χιλιομετρική απόσταση από Πτολεμαϊδα και Κοζάνη αντίστοιχα. Το ορυχείο ατελείωτο. Νότιο πεδίο… Άλλωστε, δικαίως, αναφέρεται ως το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια και ένα από τα μεγαλύτερα στον πλανήτη. Οι νταλίκες κινούνται διαολεμένα. Με εξωφρενικές ταχύτητες. Οι οδηγοί τους χαραμίζονται στα σκοτεινόχρωμα νταμάρια αφού κάλλιστα θα μπορούσαν να πρωταγωνιστούν στο WRC. Δεν μας δίνουν σημασία. Το Ι.Χ. μας κινδυνεύει άμεσα κάθε φορά που αναγκαζόμαστε να ανακόψουμε ταχύτητα και να αλλάξουμε πορεία. Το να βρεις τη Χαραυγή, μοιάζει άθλος ισάξιος με αυτόν της ανακάλυψης της χαμένης Ατλαντίδας. Και η όψη των χαμένων πολιτειών μαντεύω πως ίδια θα ‘ναι… Δαπανήσαμε πολλά λίτρα βενζίνης πάνω στο λασπωμένο και γκριζωπό έδαφος. Η τέφρα κάλυπτε απόλυτα το γαλάζιο χρώμα του αυτοκινήτου. Άμεση βαφή. Μαύρη. Και συνηθίζει να χρωματίζει σε αυτές τις αποχρώσεις τα πνευμόνια των λιγνιτωρύχων…
"Η τέφρα καλύπτει κάθε επιφάνεια, κάθε τοίχο, κάθε παραπέτασμα. Είναι η σκόνη της εκσκαφής του λιγνίτη, αυτή που φέρνει την «κακιά αρρώστια» εισβάλλοντας στο ανθρώπινο, αναπνευστικό σύστημα. Φυσούσε. Και ο αέρας ήταν καλός. Έτσι μας είπαν. Πως πετύχαμε τις ιδανικές συνθήκες. Γιατί αλλιώς θα μας έπνιγε η σκόνη."
«Εδώ ήταν το νεκροταφείο»
Λάθος διασταυρώσεις, πισωγυρίσματα, αδιέξοδα, φορτηγά παντού τριγύρω μας. Διανύοντας μίλια και μίλια γύρω από το Νότιο Πεδίο ανακαλύψαμε μιαν υποτιθέμενη ασφαλτοστρωμένη ευθεία που κάποτε οδηγούσε στην κοινότητα της Χαραυγής. Πλησιάσαμε έναν όγκο από λιγνίτη και ανακαλύψαμε πως στο πλάι του υπήρχαν προστατευτικές μπάρες που διέκοπταν την πορεία μας και ένα φυλάκιο. Ο φρουρός μας κοίταξε περίεργα στο άκουσμα της λέξης Χαραυγή. Αναρωτιέμαι για τους συνειρμούς του που κινήθηκαν στη σφαίρα των θρύλων και των μύθων. Μας έδειξε τον σωρό του λιγνίτη και είπε απλοϊκά: «Τι ψάχνετε να βρείτε και εσείς; Δεν έμεινε τίποτα. Βλέπεις τον σωρό του λιγνίτη; Εδώ ήταν το νεκροταφείο του χωριού»…
Μακάβριο θέαμα, μακάβριες σκέψεις. Λίγα μέτρα μακριά από τον όγκο – αποτέλεσμα εκσκαφής, τίθεται σε κοινή θέα ό,τι απομένει από τη Χαραυγή. Το χωριό στέκει εκεί, εγκαταλειμμένο, κατεστραμμένο, απομεινάρι της ίδιας του της ιστορίας και αποτέλεσμα του πλούτου που κρύβει στο υπέδαφός του. Η τέφρα καλύπτει κάθε επιφάνεια, κάθε τοίχο, κάθε παραπέτασμα. Είναι η σκόνη της εκσκαφής του λιγνίτη, αυτή που φέρνει την «κακιά αρρώστια» εισβάλλοντας στο ανθρώπινο, αναπνευστικό σύστημα.
Φυσούσε. Και ο αέρας ήταν καλός. Έτσι μας είπαν. Πως πετύχαμε τις ιδανικές συνθήκες. Γιατί αλλιώς θα μας έπνιγε η σκόνη. Κυριολεκτικά βυθίστηκαμε στο βασίλειο της λάσπης που αποτελεί τον χώρο εργασίας μιας ιδιαίτερης κατηγορίας εργαζομένων. Των λιγνιτωρύχων. Και η Χαραυγή έμενε εκεί, σε πλήρη αποσύνθεση, υποφέροντας αργά τον δικό της θάνατο.
Εικόνες
Το θέαμα συνέχιζε να μας καταρρακώνει. Πεδίο μάχης. Αποτέλεσμα πολέμου. Η εκκλησία «βουλιάζει». Τα χρώματά της ξεθωριάζουν δίπλα στους ταινιόδρομους που μεταφέρουν το υλικό που είναι υπεύθυνο για την ενεργειακή κατάσταση της Ελλάδας. Και είναι καλή ετούτη η κατάσταση. Ο φακός απαθανατίζει τον χρόνο που βηματίζει ανεμπόδιστος στους δρόμους του χωριού. Μερικά κουτάβια μας περικυκλώνουν. Υπάρχουν ακόμα ορισμένοι, που διατηρούν «ζωντανά» στο «νεκρό» χωριό. Ειρωνεία…
Οι λιγνιτωρύχοι έχουν ζώσει την Χαραυγή με τον κρατήρα που δημιουργούν. Και το χωριό μένει όρθιο λόγω ενός φυσικού παραπετάσματος. Οι κολόνες του φωτισμού στον κεντρικό δρόμο στέκουν ακόμα υψωμένες. Ίσως και μερικές επιγραφές στα γκρεμισμένα ισόγεια των καταστημάτων. Ο χρόνος σταμάτησε στη δεκαετία του ’80 όταν και ξεκίνησε η εκκένωση του χωριού. Η Χαραυγή αποτελεί πλέον ένα τσιμεντένιο λεύκωμα αναμνήσεων…
Ηλεκτρισμένες ζωές
Ωστόσο, μακριά από τους «διωγμούς» των κατοίκων που ζουν πάνω στα κοιτάσματα του ορυκτού που ηλεκτροδοτεί την Ελλάδα, η περιοχή ζει στον παλμό της «μαμάς Δ.Ε.Η.» και η πρόσληψη στους χώρους της αποτελεί αφορμή για έντονους πανηγυρισμούς. Κάθε οικογένεια στην Πτολεμαΐδα και τα περίχωρά της, επιδιώκει να στείλει τα καμάρια της στην ασφαλή αγκαλιά της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού. Και ας ζουν σε μια πόλη, στην οποία το ξημέρωμα έχει χρώμα κίτρινο από την βραδινή απελευθέρωση των ρύπων… Από μηχανής θεός, που χάρισε χρήματα και πρόοδο σε μία υποβαθμισμένη περιοχή που αποτελούνταν από μικροσκοπικά χωριά, υπολείμματα της ταραγμένης Τουρκοκρατίας. Η Δ.Ε.Η. ευχή και κατάρα σε έναν κόσμο που αγκιστρώθηκε από τις ενέργειές της. Ο καρκίνος θερίζει και οι πνευμονολόγοι της περιοχής αποτελούν την παγκόσμια ιατρική αφρόκρεμα. Αλλά η επιχείρηση δίνει παλμό και ζωή, δίνει δουλειά σε εργατικά χέρια και κατατροπώνει την ανεργία που καλπάζει.
Η Eurostat ολοκλήρωσε την εικόνα της υπεροχής, παρουσιάζοντας σχετική έρευνα που δόθηκε στη δημοσιότητα στα τέλη του 2006, αποδεικνύει πως το οικιακό ηλεκτρικό ρεύμα στην Ελλάδα είναι το φθηνότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα, ο Ιανουάριος του 2006 βρήκε την Ελλάδα πρωταθλήτρια της «φθήνιας» με την τιμή των 100 KW (αναφορική τιμή) να αγγίζει μόλις τα 7,01 ευρώ. Ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπερδιπλάσιος, καθώς αγγίζει τα 14,16 ευρώ.
"Η Δ.Ε.Η. ευχή και κατάρα σε έναν κόσμο που αγκιστρώθηκε από τις ενέργειές της. Ο καρκίνος θερίζει και οι πνευμονολόγοι της περιοχής αποτελούν την παγκόσμια ιατρική αφρόκρεμα. Αλλά η επιχείρηση δίνει παλμό και ζωή, δίνει δουλειά σε εργατικά χέρια και κατατροπώνει την ανεργία που καλπάζει."